Dopamina

Dopamina to organiczny związek chemiczny, który – oprócz adrenaliny i noradrenaliny – należy do grupy neuroprzekaźników nazwanych katecholaminami. Pełni w organizmie każdego człowieka podwójną rolę: jest neuroprzekaźnikiem w ośrodkowym układzie nerwowym, przekazującym sygnały między neuronami, a także działa jako hormon w odpowiedzi na stres i w regulacji funkcji organizmu. Badanie dopaminy wykonuje się najczęściej na podstawie próbki krwi (pobieranej z żyły w zgięciu łokciowym) lub w dobowej zbiórce moczu, choć nie odzwierciedlają one poziomu dopaminy w mózgu.

Dopamina – charakterystyka

Dopamina to organiczny związek chemiczny o wzorze sumarycznym C8H11NO2 i masie molowej 153,18 g/mol. Jest wytwarzana w neuronach dopaminergicznych. Tworzą one tzw. układy dopaminergiczne, z których najlepiej poznane są dwa:

• układ istota czarna-prążkowie;
• układ mezokortykolimbiczny, często dzielony na dwie odrębne części: mezokortykalną i mezolimbiczną.

Ciekawostką jest, że zawartość dopaminy stanowi około 80% całkowitej ilości amin katecholowych w mózgu ssaków. Sam proces produkcji tego związku odbywa się w dwóch ważnych etapach:

• I – przekształcenie aminokwasu jakim jest L-tyrozyna w związek o nazwie L-DOPA, przy czym reakcja ta jest katalizowana przez hydroksylazę tyrozynową;
• II – przekształcenie L-DOPA w końcową dopaminę, co jest możliwe dzięki obecności enzymu o nazwie dekarboksylaza dopaminowa.

Syntetyzowana w neuronach dopamina działa za pośrednictwem swoistych receptorów dopaminergicznych umiejscowionych zarówno w błonie pre- jak i postsynaptycznej. Już dawno udowodniono, że zaburzenia i upośledzenia funkcjonowania układu dopaminergicznego w mózgu prowadzą do schorzeń ośrodkowego układu nerwowego, takich jak: choroba Parkinsona, schizofrenia oraz różne uzależnienia psychiczne. Dopamina może działać także auto- lub/i parakrynnie w tkankach obwodowych. Receptory wiążące ten hormon występują m.in. w nerkach, trzustce, pęcherzykach płucnych oraz w naczyniach krwionośnych płuc, nerek i serca.

Nadmiar i niedobór dopaminy

Nadmiar dopaminy jest rzadszym zjawiskiem, niż niedobór jej. Konsekwencjami tego mogą być zaburzenia odbioru i percepcji świata. Pojawia się tak zwana gonitwa myśli, co jest przyczyną zaburzenia koncentracji. Daje się też zaobserwować halucynacje, urojenia oraz omamy, zaburzenia towarzyszące schizofrenii. Z kolei niedobór dopaminy wywołuje nerwowość, uczucie lęku społecznego oraz subiektywne, trudne do opisania poczucie zagrożenia. Niedobór tego hormonu pojawia się u osób cierpiących na ADHD. Podaje im się leki stymulujące wydzielanie dopaminy, które powodują paradoksalne poczucie spokoju i panowania nad emocjami. Z kolei w chorobie Parkinsona niedobór dopaminy rozwija się wraz z zanikiem komórek nerwowych w mózgu, produkujących ją.

Dopamina – funkcje

Dopamina pełni w organizmie człowieka wiele istotnych funkcji. Przede wszystkim jednak:

• odpowiada za uczucie przyjemności, satysfakcji i motywacji do działania;
• reguluje nastrój, gdyż wpływa korzystnie na poziom energii, samopoczucie i zdolność do odczuwania radości;
• bierze udział w procesach poznawczych, takich jak koncentracja, zapamiętywanie i rozwiązywanie problemów;
• kontroluje napięcie mięśniowe i inicjację ruchów (zwłaszcza w układzie pozapiramidowym);
• wpływa na rytm dobowy i poziom aktywności;
• reguluje pracę przysadki mózgowej, kontrolując poziom hormonów;
• wpływa na rozszerzanie lub zwężanie naczyń krwionośnych;
• poprawia przepływ krwi i wydalanie sodu;
• kontroluje motorykę jelit i przepływ krwi przez błonę śluzową;
• wzmacnia uczucie bliskości i przyjemności w relacjach, także seksualnych.

To wielokierunkowo działający związek, dlatego ostatnimi czasy coraz powszechniej mówi się o jego znaczeniu dla organizmu człowieka.

Bibliografia

1. Drożak J., Bryła J., Dopamina – nie tylko neuroprzekaźnik, Postepy Hig Med Dosw. (online), 2005; 59: 405-420.
2. Gryz M., Lehner M., Wisłowska-Stanek A., Płaźnik A., Funkcjonowanie układu dopaminergicznego w warunkach stresu – poszukiwanie podstaw różnic indywidualnych, badania przedkliniczne, Psychiatr. Pol. 2018; 52(3): 459–470.
3. Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2007.