Oksytocyna

Oksytocyna to organiczny związek chemiczny występujący w ludzkim (i zwierzęcym) organizmie. Odpowiada przede wszystkim za stymulację akcji porodowej i laktacji u kobiet, z tego jest też najbardziej znana. Jej funkcje są jednak zdecydowanie bardziej rozległe – odgrywa pewną rolę także u mężczyzn oraz u dzieci. Poziom tego hormonu można sprawdzić za pomocą badania krwi.

Oksytocyna – charakterystyka

Oksytocyna jest cyklicznym nonapeptydem o masie cząsteczkowej 1007. To ważny z biologicznego punktu widzenia neuropeptyd 9-aminokwasowy, występujący wyłącznie u ssaków. Jest hormonem wytwarzanym przez podwzgórze, a gromadzonym i uwalnianym do krążenia ogólnego z części nerwowej, czyli płata tylnego przysadki. Wydzielanie go z części nerwowej przysadki zachodzi na drodze odruchowej w wyniku podrażnienia receptorów brodawek sutków lub receptorów szyjki macicy i pochwy. Wśród czynników hormonalnych wpływających na wydzielanie oksytocyny estrogeny wzmagają jej wytwarzanie, a progesteron hamuje. Wzmożenie wydzielania oksytocyny powoduje silny skurcz macicy, co przyspiesza akcję porodową, natomiast podczas stosunku płciowego umożliwia transport nasienia w kierunku jajowodów.

Poziom omawianego hormonu wzrasta w trakcie dotyku, orgazmu, karmienia piersią, a także w sytuacjach społecznych, które budują więź

Oksytocyna – funkcje

Działanie oksytocyny na poziomie ośrodkowego układu nerwowego wiąże się głównie z regulacją procesów emocjonalnych i poznawczych. Związek ten odgrywa kluczową rolę w formowaniu zachowań społecznych, w tym warunkuje między innymi zjawiska przywiązania między matką a dzieckiem. Dokładne funkcje i właściwości oksytocyny można przedstawić następująco:

• wywoływanie skurczów macicy i wspomaganie (inicjowanie) akcji porodowej;
• wspieranie obkurczania macicy w połogu i ograniczanie poporodowego krwawienia;
• stymulacja laktacji, co jest kluczowe do karmienia noworodka piersią;
• redukcja stresu poprzez obniżanie poziomu kortyzolu i wzmaganie subiektywnego poczucia bezpieczeństwa;
• zwiększanie zdolności do odczuwania emocji, stymulowanie empatii i budowanie relacji międzyludzkich.

Oksytocyna w największym stopniu uwalniana jest oczywiście w organizmie kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią, jednak jej pewien poziom zauważyć można także u kobiet nieciężarnych, dzieci i młodzieży, a także u mężczyzn.

Oksytocyna – normy

W stanie spoczynku poziom oksytocyny w osoczu krwi obwodowej może wynosić około 1–10 pikogramów/ml (pg/ml). W trakcie porodu lub karmienia piersią może jednak wzrosnąć nawet do 100–200 pg/ml, a lokalnie (np. w macicy) może być jeszcze wyższy. Warto podkreślić, że oksytocyna jest bardzo krótkotrwała. Jej okres półtrwania wynosi zaledwie kilka minut, dlatego pomiar laboratoryjny bywa trudny.

Oksytocyna w medycynie

Oksytocyna bywa podawana pacjentowi jako lek, jest więc ważną substancją we współczesnej farmakoterapii. Wskazania do jej stosowania mogą być następujące:

• zapoczątkowanie lub wzmocnienie skurczów macicy celem przyspieszenia porodu u pacjentek z lekarskimi wskazaniami do zakończenia ciąży (takimi jak np. stan przedrzucawkowy, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego);
• przyspieszanie akcji porodowej;
• kontrola atonii macicy.

Przeciwwskazania natomiast mogą być następujące:

• nadwrażliwość na oksytocynę;
• znaczna dysproporcja między główką płodu a miednicą matki;
• poprzeczne lub ukośne położenie płodu wymagające obrotu przed porodem;
• łożysko przodujące;
• zaawansowane zaburzenia sercowo-naczyniowe.

Choć nie jest jeszcze rutynowo stosowana, oksytocyna budzi duże zainteresowanie w kontekście potencjalnego leczenia autyzmu, zaburzeń lękowych i depresyjnych, zaburzeń więzi międzyludzkich.

Bibliografia

1. Kania B., Wrońska D., Błachut M., Neurobiologiczne znaczenie oksytocyny u ludzi i zwierząt, Życie Weterynaryjne, 7/2014.
2. Talarowska M., Maruszewska P., Staroń E., Gałecki P., Oksytocyna – socjalny neuropeptyd. Czy ma znaczenie w teorii neurorozwojowej depresji?, Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 2/2018.
3. Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.