Niedobór witamin

Niedobór witamin to stan, w którym dochodzi do obniżenia poziomu poszczególnych witamin poniżej odgórnie ustalonej normy dla danej płci i grupy wiekowej. Leczenie niedoboru witamin polega przede wszystkim na zmianie diety, suplementacji oraz eliminacji przyczyn zaburzeń wchłaniania. W niektórych przypadkach konieczna jest pomoc lekarza i specjalistyczna diagnostyka. Zazwyczaj jednak domowymi sposobami można uzupełnić niedobory, co może jednak zająć nawet kilka miesięcy. 

Niedobór witamin – przyczyny

Do niedoboru witamin może dojść na wiele sposobów, najczęściej jednak są to:

• niezbilansowana dieta – a w szczególności spożywanie zbyt małej ilości warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów i zdrowych tłuszczów, a jednocześnie nadmiar żywności przetworzonej, fast foodów i cukru. Innym czynnikiem ryzyka jest dieta eliminacyjna (np. wegańska bez suplementacji witaminy B12);
• zaburzenia wchłaniania – choroby przewodu pokarmowego (celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), operacje bariatryczne lub resekcyjne jelit, przewlekłe biegunki dowolnego pochodzenia;
• zwiększone zapotrzebowanie na witaminy, na przykład u kobiet ciężarnych i karmiących piersią, w okresie intensywnego wzrostu u dzieci i młodzieży, przy stresie, chorobach przewlekłych, w okresie rekonwalescencji;
• nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu, ponieważ zwłaszcza alkohol zaburza wchłanianie witamin z grupy B, witaminy A i C, zaś palenie zwiększa zapotrzebowanie na witaminę;
• przyjmowanie niektórych leków – szczególnym zagrożeniem są leki zobojętniające kwas żołądkowy, antybiotyki, środki przeczyszczające, metformina (może obniżać poziom witaminy B12), jak również doustne środki antykoncepcyjne (mogą wpływać na poziom witamin z grupy B).

Warto podkreślić, że brak ekspozycji na słońce (promieniowanie UV) prowadzi do niedoboru witaminy D. Wszystko przez to, że nie ma ona swoich źródeł pokarmowych, a jej produkcja odbywa się w skórze właśnie w odpowiedzi na promienie słoneczne. Szacuje się, że z niedoborami witaminy D zmaga się większość populacji Polski.

Niedobór witamin – objawy

Główne objawy poszczególnych niedoborów witamin prezentują się następująco:

• B1 (tiamina): zmęczenie, drażliwość, problemy z pamięcią, zaburzenia neurologiczne;
• B2 (ryboflawina): pękające kąciki ust, zapalenie języka, światłowstręt;
• B3 (niacyna): zapalenie skóry, biegunki, zaburzenia psychiczne (pelagra);
• B5 (kwas pantotenowy): zespół palących stóp, zmęczenie, drażliwość, skurcze mięśniowe, zaburzenia snu;
• B6 (pirydoksyna): depresja, drętwienie kończyn, zapalenie języka;
• B7 (biotyna): wypadanie włosów, łuszczenie się naskórka, depresja, halucynacje, osłabienie mięśni;
• B12 (kobalamina): niedokrwistość, zaburzenia równowagi, mrowienie w kończynach;
• kwas foliowy: niedokrwistość megaloblastyczna, zmęczenie, problemy z koncentracją;
• witamina C (kwas askorbinowy): osłabienie odporności, samoistne krwawienia (zwłaszcza krwawiące dziąsła i tendencja do siniaków czy wybroczyn);
• witamina D: osłabienie mięśni, bóle kości, podatność na infekcje, depresja, osteoporoza;
• witamina E: problemy z koordynacją, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia wzroku;
• witamina K: skłonność do krwawień, zaburzenia krzepnięcia krwi, siniaczenie się.

Niedobór witamin można z dużą dokładnością ustalić na podstawie badań krwi. Wyniki dostępne są bardzo szybko. Analiza poziomu poszczególnych witamin powinna poprzedzać rozpoczęcie jakiejkolwiek dłużej trwającej suplementacji.

Niedobór witamin – leczenie

Podstawą leczenia niedoborów witamin (i innych niedoborów pokarmowych) jest wprowadzenie do codziennej diety produktów bogatych w brakujące witaminy. Warto więc znać ich źródła, ewentualnie skonsultować się z dietetykiem klinicznym, który nie tylko ułoży dietę, by uzupełnić niedobory, ale i zasugeruje właściwą suplementację oraz tak ustali produkty spożywcze, by jeszcze dodatkowo zwiększać biodostępność brakujących składników odżywczych. Niekiedy niezbędna jest suplementacja witamin – witamina D powinna być przyjmowana niemal przez każdego (zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym), poza tym pozostałe witaminy suplementuje się na podstawie wyników badań krwi.

Co ważne, niedobór witamin należy leczyć przyczynowo. Zatem jeśli problem ten wynika z jakichkolwiek chorób przewlekłych, należy je ustabilizować. Przykładowo w przebiegu nadużywania alkoholu przede wszystkim należy zrezygnować z tej używki i zdecydować się na odwyk, jeśli tylko jest to konieczne. Natomiast przy bakteryjnych infekcjach jelit stosuje się antybiotyki, oczywiście jednocześnie z probiotykoterapią, by chronić mikroflorę jelit.

Bibliografia

1. Wawer I., Dietetyczne niedobory mikroskładników i suplementacja w chorobach neurologicznych, Neurologia Praktyczna, 6/2017.
2. Ostrowska L., Dietetyka. Kompendium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.