Terpeny

Terpeny to naturalne związki organiczne obecne głównie w roślinach, zwłaszcza w pozyskanych z nich olejkach eterycznych. Stanowią największą i najbardziej zróżnicowaną grupę wtórnych metabolitów roślinnych. W świecie przyrody odpowiadają m.in. za ochronę roślin przed patogenami i szkodnikami, a także za charakterystyczny zapach i smak, który przyciąga owady zapylające. Coraz większe zainteresowanie budzi jednak ich znaczenie dla człowieka, zarówno w fitoterapii, aromaterapii, jak i w dietetyce oraz suplementacji. Liczne badania potwierdzają, że terpeny mogą wspierać procesy przeciwzapalne, antyoksydacyjne i relaksacyjne, co sprawia, że stają się cennym składnikiem preparatów prozdrowotnych.

Terpeny

Terpeny stanowią największą klasę wtórnych metabolitów roślinnych. Do tej pory opisano około 30 000 różnych związków, w tym ponad 400 monoterpenów. Charakteryzują się one bogatymi właściwościami smakowo-zapachowymi oraz szerokim spektrum aktywności biologicznej. Pod względem chemicznym terpeny mają ogólny wzór (C5H8)n i zbudowane są z powtarzających się pięciowęglowych jednostek izoprenowych, dzięki czemu liczba atomów węgla w ich cząsteczce zawsze jest podzielna przez pięć. Większość z nich zalicza się do grupy lipidów. Powstają głównie w wyniku metabolizmu kwasu mewalonowego w cytozolu komórek roślinnych, choć najnowsze badania wskazują również na istnienie alternatywnego szlaku biosyntezy (niezależnego od kwasu mewalonowego), którego kluczowe enzymy znajdują się w plastydach.

Terpeny – wpływ na organizm człowieka

Właściwości lecznicze i zapachowe terpenów, zwłaszcza monoterpenów, wykorzystywano już w starożytności, o czym świadczą najstarsze wzmianki o stosowaniu ziół i pozyskiwanych z nich olejków eterycznych. Współczesne badania potwierdzają, że związki te mogą wnikać do krwiobiegu, działając zarówno jako substancje lecznicze, jak i modulatory pracy układu nerwowego.

Składniki olejków eterycznych stosuje się m.in. w terapii chorób górnych dróg oddechowych, gdzie działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo, a także w dolegliwościach gastrycznych jako środki żółciopędne i spazmolityczne. Wiele terpenów działa również dezynfekująco i aseptycznie na skórę, poprawiając jej ukrwienie, wspierając proces gojenia i łagodząc stany zapalne. Dodatkowo mogą wpływać na samopoczucie, ponieważ część z nich działa uspokajająco, inne pobudzająco. Monoterpeny obecne w niektórych olejkach odpowiadają za właściwości przeciwbólowe. To właśnie na nich w dużej mierze opiera się aromaterapia.

Ze względu na ogromną różnorodność trudno jednoznacznie określić wpływ wszystkich terpenów na zdrowie człowieka. Każdy związek charakteryzuje się bowiem nieco innym działaniem biologicznym. Dla przykładu, olejek miętowy może łagodzić objawy zespołu jelita drażliwego, refluksu żołądkowo-przełykowego czy infekcji wywołanych przez Candida albicans i Helicobacter pylori. Monoterpeny, dzięki swoim właściwościom hydrofobowym, znajdują zastosowanie także w rozpuszczaniu kamieni cholesterolowych i żółciowych.

Coraz większe zainteresowanie naukowców budzi ich potencjał przeciwnowotworowy. Badania wskazują, że wybrane terpeny mogą wykazywać działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, immunomodulacyjne i przeciwzapalne, co czyni je niezwykle cennymi związkami o szerokim zastosowaniu w medycynie naturalnej i nowoczesnej fitoterapii.

Terpeny – przykłady

Podstawowe przykłady terpenów mających duże znaczenie dla człowieka to przede wszystkim:

• pinen – o charakterystycznym, intensywnym, leśnym zapachu. Stosowany bywa jako środek przeciwzapalny oraz poprawiający koncentrację, a znaleźć go można w rozmarynie lub igłach sosny;
• linalol – o kwiatowym, lekko lawendowym zapachu, znajduje się w lawendzie oraz bazylii. Ma działanie uspokajające oraz przeciwlękowe;
• limonen – o cytrusowym zapachu, pozyskuje się go naturalnie ze skórki pomarańczy bądź cytryny. Działa antybakteryjnie, energetyzująco, poprawia nastrój i dodaje motywacji do działania;
• humulen – o drzewnym, korzennym zapachu, znajduje się między innymi w kolendrze lub chmielu. Działa przeciwzapalnie i antybakteryjnie.

Takich związków jest jednak znacznie więcej. Ich zastosowanie może być wielokierunkowe, wystarczy odpowiednio dobrać olejek eteryczny do własnych potrzeb.

Olej z czarnuszki Czarnuszka to wszechstronny, naturalny produkt o potwierdzonym, niezwykle szerokim działaniu. Wykazuje właściwości m.in. antyseptyczne, antywirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwalergiczne ... Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Wojciechowski J., Ceremuga M., Bijak M., Szyposzyńska M. Terpeny: budowa, klasyfikacja oraz zastosowanie w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym oraz farmaceutycznym, Przemysł Chemiczny, 2019.
2. Trytek M., Paduch R., Fiedurek J., Kandefer-Szerszeń M. Monoterpeny – stare związki, nowe zastosowania i biotechnologiczne metody ich otrzymywania, Biotechnologia, 1/2007.