Cukry proste (inaczej: monosacharydy) stanowią najprostsze węglowodany w świecie przyrody (w tym w organizmie człowieka), a ich cząsteczki zawierają od 3 do 8 atomów węgla. Mając to na uwadze, dzieli się je odpowiednio na: triozy, tetrozy, pentozy, heksozy, heptozy i oktozy. Nadmiar cukrów prostych w żywności wysoko przetworzonej jest wyjątkowo niekorzystny dla zdrowia i samopoczucia.
Cukry proste – charakterystyka
Zgodnie z jedną z definicji cukry proste to węglowodany nieulegające hydrolizie na mniejsze podjednostki pod wpływem rozcieńczonych kwasów. Pojedyncze cząsteczki takich związków zawierają przynajmniej 3 atomy węgla. Monosacharydy posiadające w swojej budowie grupę aldehydową nazywa się aldozami (których przedstawicielem jest glukoza), natomiast te zawierające grupę ketonową nazywa się ketozami (których przedstawicielem jest fruktoza). Najbardziej rozpowszechnionymi w przyrodzie cukrami prostymi w przyrodzie są pentozy, czyli ryboza i deoksyryboza, a także heksozy, czyli glukoza i fruktoza. Cukry proste to substancje krystaliczne, bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie. Przeważnie mają słodki smak, choć nie jest to regułą. Właśnie im owoce zawdzięczają swój słodki smak, szczególnie gdy są dojrzałe, w związku z czym poziom cukrów prostych wyraźnie wzrasta. Monosacharydy ulegają reakcjom typowym dla posiadanych w cząsteczkach grup funkcyjnych (hydroksylowa i karbonylowa).
W budowie chemicznej cukrów prostych wyszczególnić należy łańcuch węglowy, z reguły nierozgałęziony. Jednocześnie liczba grup hydroksylowych jest zazwyczaj o 1 mniejsza niż liczba atomów węgla. Cukry proste stanowią monomery, z których zbudowane są disacharydy (dwucukry), oligosacharydy i polisacharydy (wielocukry), a więc bardziej złożone i rozbudowane węglowodany. Najbardziej popularnymi i rozpowszechnionymi disacharydami są: maltoza (glukoza + glukoza), sacharoza (glukoza + fruktoza) oraz laktoza (glukoza + galaktoza).
Glukoza
Glukoza jest organicznym związkiem chemicznym o wzorze sumarycznym C6H12O6 i masie molowej 180,16 g/mol. To białe, drobnokrystaliczne ciało stałe, które bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Glukoza tworzy się w organizmach roślinnych podczas fotosyntezy, wspólnie z cząsteczkami tlenu. W największych ilościach znaleźć ją można w owocach, a nawet niektórych warzywach. W organizmach jest składowana w postaci 2 polimerów: skrobi u roślin i glikogenu u zwierząt.
Fruktoza
Fruktozę znaleźć można między innymi w owocach i warzywach, ale także w miodzie. To najczęściej stosowany cukier w przemyśle gastronomicznym, gdyż jest on najsłodszy i najlepiej rozpuszczalny w wodzie spośród wszystkich sacharydów. W żywności fruktoza występuje w 3 postaciach:
- jako wolny cukier prosty;
- w formie dwucukru (w sacharozie);
- pod postacią polimerów (fruktany).
Fruktoza wpływa korzystnie na pracę układu pokarmowego i perystaltykę jelit, ponieważ powoduje nagromadzenie wody w świetle jelita.
Galaktoza
Galaktoza to heksoza absorbowana z przewodu pokarmowego, uwalniana podczas trawienia laktozy i przekształcana w ustroju w glukozę. Występuje przeważnie jako składnik oligosacharydów, czyli sacharydów zbudowanych z 2-10 reszt monosacharydów połączonych wiązaniem glikozydowym. Rzadko można ją spotkać w stanie wolnym.
Czy cukry proste są zdrowe?
Ostatnimi czasy coraz więcej mówi się o szkodliwych konsekwencjach spożywania cukrów prostych, zachęcając nawet do ich całkowitej eliminacji z diety. Należy jednak wiedzieć, że cukry proste są jednym z podstawowych składników odżywczych, dostarczających energię do organizmu. Nawet węglowodany złożone w układzie pokarmowym po pewnym czasie są rozbijane na mniejsze cząsteczki, którymi są właśnie cukry proste. We wszystkim należy jednak zachować umiar, a dieta z niskim indeksem glikemicznym, raczej uboga w cukry proste, jest kluczowa u pacjentów z cukrzycą. U pozostałych ludzi spożycie cukrów prostych jest rekomendowane, choć należy zwracać uwagę na ich źródła – najlepiej, aby pochodziły one z owoców i warzyw, a nie z białego pieczywa, słodyczy, gotowych sosów, soczków czy fast-foodów. Najlepiej uzupełniać dietę o węglowodany złożone, które również dostarczą cukrów prostych, jednak w zdrowszy, bezpieczniejszy sposób, ponieważ gwarantują utrzymanie stałego poziomu glikemii w ciągu dnia.
Nadmierne spożywanie cukrów prostych, zwłaszcza ze „złych” źródeł zwiększa ryzyko nadwagi i otyłości, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, depresji, licznych schorzeń dermatologicznych oraz zaburzeń trawienia. Cukry proste w nadmiarze odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej, mogą też rozregulowywać gospodarkę hormonalną.
Polecane produkty:
|
Spirulina w tabletkach 100% naturalna
Spirulina platensis, którą Państwu oferujemy to 100% naturalna, słodkowodna alga o wysokiej zawartości składników odżywczych. Codziennie spożywana dostarcza organizmowi niezbędne substancje wpływające na sprawne funkcjonowanie układów w ciele człowieka. Zobacz więcej... |
|
Spirulina w proszku 100% naturalna
Spirulina w proszku od bioalgi to sproszkowana, 100% alga Spirulina platensis. Doświadczenie i wieloletnie badania sprawiły, że otrzymany produkt jest nie tylko w pełni naturalny, ale również wysokiej jakości i zawiera wysokie stężenie składników odżywczy Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Grupińska J., Grzelak T., Walczak M., (i inni), Korzyści i zagrożenia związane z konsumpcją naturalnych zamienników sacharozy. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 1/2015.
- Dudek K., Kasza T., Ruszel M., Sikora E., Suryło P., Tomaszkiewicz-Potępa A., Vogt O., Chemia, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2008.
McMurry J., Chemia organiczna, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005.
