Żelazo (łac. ferrum, symbol: Fe) jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ m.in. bierze udział w wielu procesach metabolicznych. Należy do grupy mikroelementów ze względu na niewielkie dzienne zapotrzebowanie.
Żelazo w organizmie
W organizmie dorosłej osoby znajduje się około 3-5 g żelaza. Oznacza to, że na 1 kg masy ciała przypada do 40 mg tego pierwiastka u kobiet i do 50 mg u mężczyzn. Żelazo jest wchłanianie z pożywienia w jelicie cienkim, głównie w dwunastnicy oraz górnym odcinku jelita czczego. Ponadto, niemal 2/3 z tego stanowi hemoglobina przenosząca tlen z płuc do tkanek. Pozostałe cząsteczki żelaza znajdują się w mioglobinie oraz wielu mitochondrialnych enzymach. Żelazo jest magazynowane przez wątrobę, szpik kostny, śledzionę, a także mięśnie. Natomiast za uwalnianie żelaza do krwiobiegu na poziomie około 20-30 mg dziennie odpowiadają makrofagi.
Źródła żelaza
Dostępne produkty spożywcze zawierają 2 rodzaje żelaza:
- hemowe – produkty pochodzenia zwierzęcego;
- niehemowe – głównie produkty roślinne.
W rezultacie bardzo duże ilości pierwiastka znaleźć można w wątróbce, nerkach, chudym, czerwonym mięsie oraz roślinach takich jak natka pietruszki, Spirulina, suche nasiona roślin strączkowych czy buraki. Ponadto pewne ilości znajdują się także w jajach, czerwonym winie i ciemnym pieczywie.
Należy przy tym wiedzieć, że lepiej przyswaja się żelazo hemowe, mimo że częściej spożywa się drugi rodzaj. Ciekawostką jest, że żelazo obecne w Spirulinie (alga zaliczana do grupy superfoods) przyswaja się równie dobrze jak hemowe żelazo w mięsach.
Dzienne zapotrzebowanie na żelazo
Dzienne zapotrzebowanie na żelazo zależy między innymi od płci i wieku. Poniżej przedstawiono przykładowe grupy osób wraz z zapotrzebowaniem:
- dziewczęta 13-18 lat – 15 mg;
- chłopcy 13-18 lat – 12 mg;
- kobiety 19-50 lat – 18 mg;
- mężczyźni 19-50 lat – 10 mg;
- osoby powyżej 50 roku życia – 10 mg;
- ciężarne kobiety – 27 mg;
- kobiety karmiące piersią – 10 mg.
Dobowe zapotrzebowanie jest nieco większe u dziewcząt i kobiet, gdyż ma miejsce u nich comiesięczny cykl menstruacyjny.
Funkcje żelaza w organizmie
Bez żelaza organizm człowieka nie byłby w stanie prawidłowo funkcjonować. Jedyne znane organizmy żywe niepotrzebujące tego pierwiastka to bakterie z rodzaju Lactobacillus. Do głównych funkcji żelaza zalicza się:
- udział w syntezie kwasów nukleinowych;
- transport tlenu i elektronów, warunkowanie aktywności białek transportujących żelazo (jak hemoglobina czy mioglobina);
- syntezę i katabolizm niektórych hormonów;
- wytwarzanie limfokin;
- syntezę kolagenu;
- udział w unieszkodliwianiu reaktywnych form tlenu (wolnych rodników).
Nadmiar żelaza
Nadmiar żelaza zwany jest hemochromatozą. To rzadszy problem, ponieważ najczęściej jest dziedziczny lub spowodowany częstym przetaczaniem krwi bądź schorzeniami wątroby. Do objawów hemochromatozy zalicza się zwiększoną podatność na infekcje, zmniejszenie wchłaniania innych składników pokarmowych oraz wzrost produkcji wolnych rodników. To niebezpieczne schorzenie, gdyż może prowadzić nawet do rozwoju nowotworów i choroby wieńcowej.
Niedobór żelaza
Dla organizmu niebezpieczny jest zarówno niedobór żelaza, jak i jego nadmiar. W związku z faktem, że nadmiar w warunkach fizjologicznych wydalany jest przez organizm, częściej spotyka się niedobór prowadzący do niedokrwistości. Grupami narażonymi na niedobór żelaza są kobiety ciężarne i w okresie laktacji, osoby starsze oraz wegetarianie. Także dzieci i młodzież, ponieważ znajdują się w okresie intensywnego wzrostu. Głównymi objawami niedoboru są:
- apatia;
- zaburzenia łaknienia;
- duszność i kołatanie serca;
- zmiany zanikowe śluzówki języka i dziąseł;
- powstawanie zajadów;
- uszkodzenie struktury włosów i paznokci (stają się kruche i łamliwe);
- obniżenie odporności na infekcje.
W okresie zaawansowanej niedokrwistości zauważa się spadek liczby erytrocytów, a także spadek stężenia hemoglobiny we krwi obwodowej. Najlepszym sposobem zapobiegania niedoborom jest wprowadzenie do diety produktów bogatych w żelazo. Dodatkowo pierwiastek ten można również suplementować. Należy jednak stosować się do zaleceń przy dawkowaniu, ponieważ tego typu preparaty w zbyt dużych ilościach mogą powodować skutki uboczne takie jak np. zaparcia, nudności czy biegunkę.
Polecane produkty:
Spirulina + Żelazo
Suplement diety Spirulina + Żelazo w postaci tabletek został wytworzony z suszonych, sproszkowanych, mikroskopijnych alg, należących do gatunku Spirulina platensis. Stanowi źródło organicznie związanego, naturalnie pozyskanego żelaza. Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Kiełbik P., Godlewski M., Niedobory i strategie suplementacji żelaza we wczesnym okresie postnatalnym, Życie Weterynaryjne, 2/2017.
- Artym J., Udział laktoferryny w gospodarce żelazem w organizmie, część I, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 62/2008.
- Gumiela E., Szulińska M., Bogdański P., Wpływ suplementacji spiruliny na wybrane parametry antropometryczne i biochemiczne, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 4/2013.
- Korzeniowska K., Cieślewicz A., Jabłecka A., Zaburzenia gospodarki żelaza, Farmacja Współczesna, 5/2012.
- Kuras M., Zielińska-Pisklak M., Perz K., Szeleszczuk Ł., Żelazo i cynk – główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, Farmakoterapia, 5/2015.