Barwniki spożywcze

Barwniki spożywcze to chemiczne dodatki do żywności, które mogą mieć pochodzenie naturalne lub sztuczne (tworzy się je w warunkach laboratoryjnych). Ich głównym zadaniem jest nadawanie produktom spożywczym określonej, atrakcyjnej barwy, przez co będą chętniej wybierane przez konsumentów.

Wykorzystanie barwników w przemyśle spożywczym nie jest nowym zjawiskiem, ponieważ już w starożytności wykorzystywano np. szafran, buraki czy kurkumę, aby wpłynąć na poprawę wygląd potraw czy napojów.

Obecnie barwniki spożywcze odgrywają ważną rolę w trakcie produkcji żywności ze względu na to, że kolor wpływa nie tylko na zabarwienie, ale także na odbieranie smaku danego produktu przez konsumenta. Często nieświadomie określone kolory kojarzą się z intensywniejszym smakiem, np. głęboka czerwień sugeruje dojrzałość i słodkość owoców, a jasnożółte zabarwienie napojów cytrusowych może nasilać odczucie orzeźwienia.

Jednak pomimo licznych zalet, stosowanie barwników spożywczych budzi też kontrowersje, szczególnie tych syntetycznych. Niektóre badania wykazały, że mogą one mieć wpływ na zdrowie (najczęściej u dzieci), ponieważ wywołują alergie lub nadpobudliwość. Dlatego coraz więcej konsumentów wybiera produkty z naturalnymi barwnikami, które pochodzą na przykład z przypraw.

Barwniki spożywcze – czym są?

Barwniki spożywcze to grupa różnorodnych substancji wykorzystywanych w przemyśle spożywczym do nadawania barwy produktom żywnościowym. Mogą pochodzić z naturalnych źródeł, takich jak rośliny, owady lub minerały, jak również mogą być syntetycznie wytwarzane w laboratoriach. Znaleźć je można w większości produktów spożywczych dostępnych na rynku, między innymi takich jak słodycze, napoje, wypieki, mięsa. Barwniki spożywcze są organicznymi związkami chemicznymi o mocnym napigmentowaniu. Dzięki temu mogą silnie wpłynąć na cały produkt, zmieniając jego kolor lub intensyfikując go.

Zarówno rodzaj jak i ilość barwników wykorzystywanych do barwienia żywności na terenie Unii Europejskiej reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1333/2008, które obowiązuje na terenie wszystkich krajów członkowskich. Barwniki spożywcze, aktualnie dopuszczone do stosowania, wymienione są na liście chemicznych dodatków do żywności, sporządzanej przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (lista E, numery od 100 do 199).

Barwniki spożywcze – przykłady

Wyróżniamy barwniki spożywcze naturalne i syntetyczne. Naturalne wytwarzane są z żywych organizmów (roślinny, zwierzęta, drobnoustroje) oraz substancji barwnych niewystępujących w świeżych produktach, jednak powstających w przebiegu przemian i interakcji bezbarwnych składników żywności, w trakcie obróbki technologicznej.

Z kolei te syntetyczne pozyskuje się w procesie syntezy, zazwyczaj przez wprowadzenie do cząsteczki barwnika grup sulfonowych lub karboksylowych – nie występują one w przyrodzie.

Barwniki spożywcze naturalne

Do podstawowych, najczęściej wykorzystywanych w przemyśle spożywczym barwników naturalnych, należą następujące:

• kurkumina – E100;
• koszenila – E120;
• chlorofil – E140;
• węgiel roślinny – E153;
• beta-karoten – E160;
• annato – E160b;
• likopen – E160d;
• luteina – E161b;
• antocyjany – E163.

Barwniki spożywcze syntetyczne

Podstawowymi barwnikami spożywczymi syntetycznymi są m.in.:

• tartrazyna – E102;
• żołcień chinolinowa – E104;
• azorubina – E122;
• amarant – E123;
• czerń brylantowa – E151.

Jeśli barwniki zostały dopuszczone do obrotu, są bezpieczne dla organizmu konsumenta. Jedynie w przypadku, niektórych syntetycznych spożycie nadmiaru może dawać łagodne, przemijające działania niepożądane, jak np. nudności czy nadpobudliwość.

Czy barwniki spożywcze są zdrowe?

Nad bezpieczeństwem żywności czuwa Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności i Panel ekspertów ds. Dodatków do Żywności oraz Substancji Odżywczych (ANS). Producenci żywności preferują barwniki spożywcze syntetyczne, ponieważ są one tańsze od naturalnych. Dodatkowo charakteryzuje je duża standardowa moc barwienia, trwałość i łatwość dozowania. Substancje te, choć lepiej przebadane niż naturalne, budzą największe obawy konsumentów. Należy jednak mieć na uwadze, że z reguły są bezpieczne, a działania niepożądane mogą pojawić się zarówno po spożyciu barwników naturalnych, jak i syntetycznych. Przykładowo koszenila, będąca barwnikiem pochodzącym z owadów, może być przyczyną alergii u konsumentów. Podobna sytuacja pojawia się w przypadku spożywania azorubiny, która jest barwnikiem syntetycznym.

Mimo wszystko zawsze rekomenduje się zwracanie uwagi na etykiety wybieranych produktów. Warto starać się wybierać te z naturalnymi barwnikami spożywczymi, jeśli jest to możliwe. Ewentualne szkodliwe działanie barwników oraz przekraczanie wartości ADI (Acceptable Daily Intake – dopuszczalne dzienne spożycie) może wiązać się z nadmierną konsumpcją poszczególnych dodatków, spowodowaną mało zbilansowaną dietą.

Czym zastąpić barwniki spożywcze syntetyczne?

W celu uniknięcia sztucznych barwników spożywczych, należy zastosować naturalne alternatywy, które nie tylko nadadzą produktom przyjemny kolor, ale również dostarczą dodatkowych wartości odżywczych do organizmu. Przykładowymi, naturalnymi zamiennikami są:

1. Warzywa i owoce:

• Buraki – nadają intensywny czerwony lub różowy kolor (wykorzystuje się je np. do ciast i smoothie);
• Marchew – jest źródłem koloru pomarańczowego (wykorzystuje się ją np. do deserów i ciast);
• Szpinak – odznacza się zieloną barwą (znajduje zastosowanie np. w naleśnikach i makaronach);
• Jagody – to źródło koloru fioletowego (używa się je do barwienia jogurtów i lodów);
• Spirulina – charakteryzuje się intensywnym, zielonym kolorem (znajduje zastosowanie podczas produkcji do barwienia lodów i zdrowych napojów, a nawet żelków).

2. Zioła i przyprawy:

• Kurkuma – nadaje intensywny żółty kolor (do barwienia np. do ryżu i sosów);
• Szafran – uzyskuje się z niego żółty barwnik (do barwienia deserów i ryżu).

3. Inne naturalne składniki:

• Kakao – kolor brązowy (do barwienia np. deserów i wypieków).
• Węgiel aktywowany – kolor czarny (do barwienia np. do lodów i koktajli).

Naturalne barwniki spożywcze są zdrowszą alternatywą do syntetycznych. Nie zawierają sztucznych dodatków i dostarczają przy tym tak ważne dla organizmu człowieka m.in. antyoksydanty oraz witaminy. Często jednak wymagają większego stężenia, aby ich intensywność była odpowiednia.

	Spirulina w proszku 100% naturalna Spirulina w proszku od bioalgi to sproszkowana, 100% alga Spirulina platensis. Doświadczenie i wieloletnie badania sprawiły, że otrzymany produkt jest nie tylko w pełni naturalny, ale również wysokiej jakości i zawiera wysokie stężenie składników odżywczy Zobacz więcej...
	Chlorella i młody jęczmień - oczyszczanie i odchudzanie Chlorella i młody jęczmień w proszku to w 100% naturalny produkt. Wytworzony z naturalnych alg Chlorella vulgaris w połączeniu z trawą młodego jęczmienia (Hordeum vulgare) w postaci sproszkowanego soku. Wspomaga oczyszczanie organizmu i odchudzanie ... Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Krzyśko-Łupicka T., Kręcidło M., Kręcidło Ł., Barwniki w żywności a zdrowie konsumentów, Problemy Nauk Biologicznych, 4/2016.
2. Lis K., Bartuzi Z., Naturalne i identyczne z naturalnymi barwniki spożywcze a alergie pokarmowe, Alergia Astma Immunologia 2020, 25 (2): 95-103.