Obrzęk

Obrzęk to widoczna gołym okiem zmiana na ciele związana z zatrzymaniem się nadmiernej ilości płynu w organizmie. Płyn ten zbiera się na zewnątrz komórek, poza naczyniami krwionośnymi, przy czym może mieć charakter miejscowy bądź uogólniony. Leczenie z reguły opiera się na dobrze dobranych metodach fizjoterapeutycznych.

Co to jest obrzęk?

Obrzęk to inaczej nadmierne, patologiczne nagromadzenie płynu w tkankach ciała, które prowadzi do ich obrzmienia (stąd nazwa problemu). Może występować w dowolnej części ciała, jednak zdecydowanie najczęściej lokalizuje się w kończynach (np. nogach, rękach) lub obrębie twarzy. Obrzęk jest konsekwencją zaburzeń równowagi między przepływem płynów w naczyniach krwionośnych, limfatycznych i przestrzeniach międzykomórkowych. Zazwyczaj problemem jest obrzęk limfatyczny, choć wyróżnia się ich kilka rodzajów.

Kliniczne stopnie nasilenia obrzęku limfatycznego prezentują się następująco:

• 0 – stopień utajony, obrzęk nie występuje mimo patologii układu limfatycznego;
• I – stopień odwracalny, układ limfatyczny jest przeciążony i w związku z tym pojawia się niewielka opuchlizna, jednak po uniesieniu kończyny szybko przemija;
• II – stopień samoistnie nieustępujący, stanowi efekt nadmiaru tkanki łącznej. Po naciśnięciu na obrzęk nie pojawia się wgłębienie;
• III – słoniowacizna, opuchlizna jest bardzo duża, a skóra stwardniała. Znacznie wzrasta ryzyko infekcji.

Inne rodzaje obrzęku to:

• obrzęk hydrostatyczny – wywołany zwiększonym ciśnieniem w naczyniach krwionośnych, np. w niewydolności serca czy żylakach;
• obrzęk onkotyczny – stanowi konsekwencję spadku poziomu białka w osoczu, czego efektem jest przechodzenie płynu do tkanek (np. w chorobach nerek lub wątroby);
• obrzęk zapalny – wynikający z uszkodzenia naczyń krwionośnych podczas procesu zapalnego;
• obrzęk idiopatyczny – pojawiający się na nieznanym podłożu, jego przyczyny pozostają niewyjaśnione;
• obrzęk alergiczny – występuje w reakcjach organizmu na alergeny, np. ugryzienia owadów czy pokarm.

Każdy z tych obrzęków może mieć charakter miejscowy (ogranicza się wyłącznie do jednej części ciała, np. do stopy lub do ręki) bądź uogólniony (dotyczy sporej powierzchni ciała lub kilku różnych, oddalonych od siebie miejsc jednocześnie).

Przyczyny obrzęków

Do najczęstszych przyczyn występowania obrzęków zaliczamy:

• urazy, kontuzje, uszkodzenia tkanek – np. przy skręceniu stawu skokowego już w krótkim czasie obserwuje się obrzęk zapalny w obrębie stopy. To naturalna, fizjologiczna reakcja organizmu na uszkodzenie ciągłości tkanek, związana z ich gojeniem się;
• alergie – obrzęk pojawia się w konsekwencji nadmiernej reakcji układu immunologicznego, który tworzy stan zapalne w odpowiedzi na przeniknięcie do ustroju cząsteczek potencjalnie bezpiecznych, które dla zdrowego organizmu pozostają obojętne;
• zaburzenia żylne i limfatyczne – jeśli krążenie krwi lub chłonki (limfy) jest niedostateczne, w pewnym miejscu chłonka zacznie się gromadzić. Najczęściej są to stopy, ponieważ limfie gorzej jest odpływać przeciwko sile grawitacji z dystalnych części ciała;
• choroby ogólnoustrojowe takie jak niewydolność serca, niewydolność nerek, niewydolność wątroby.

Warto wyszczególnić również czynniki ryzyka obrzęku limfatycznego, a są nimi:

• usunięcie węzłów chłonnych w konsekwencji procesu nowotworowego;
• infekcje grzybicze, infekcje pasożytnicze, infekcje wirusowe czy infekcje bakteryjne;
• chemioterapia i radioterapia;
• ostre zapalenie naczyń limfatycznych;
• wszelkie choroby przewlekłe, zwłaszcza choroby autoimmunologiczne;
• zbyt długie noszenie obcisłych ubrań lub za małego obuwia;
• ciąża;
• choroby nowotworowe;
• długotrwałe unieruchomienie, np. u pacjentów leżących;
• całkowity brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia.

Nadwaga i otyłość znacznie zwiększają ryzyko pojawiania się obrzęków, zwłaszcza w obrębie kończyn dolnych.

Obrzęk – leczenie

Obrzęki zawsze należy leczyć przyczynowo. Jeśli więc pojawiają się w przebiegu alergii, pacjentowi podaje się leki przeciwhistaminowe, doraźnie zaś powinien unikać ekspozycji na alergeny. Jeśli zaś jest efektem choroby nowotworowej, wdraża się starannie dobraną chemioterapię i radioterapię. Objawowo w leczeniu obrzęków bardzo dobrze sprawdza się fizjoterapia. W jej przebiegu stosuje się indywidualnie dobraną terapię manualną (drenaż limfatyczny, kompresoterapię, masaż bańką chińską, trakcję powierzchni stawowych, kinesiotaping i wiele innych), co znacznie poprawia przepływ limfy. Takie wizyty zalecane są również kobietom w ciąży czy osobom po kontuzjach.

Kluczowym aspektem leczenia obrzęku limfatycznego jest systematyczna aktywność fizyczna, ponieważ pobudza ona mięśnie do przepychania krwi i limfy z dystalnych części ciała (uaktywnia się tzw. pompa mięśniowa). Ruch powinien odbywać się najlepiej w maksymalnym zakresie stawów zajętej kończyny. Należy pozostawać aktywnym fizycznie każdego dnia, zaś w przypadku pojawienia się obrzęku limfatycznego, nawet kilka razy dziennie. Metodami pomocniczymi są:

• elewacja, czyli uniesienie kończyny dolnej z obrzękiem powyżej poziomu serca;
• kompresoterapia z pomocą specjalnej odzieży uciskowej lub bandażowania (np. aparat do drenażu limfatycznego);
• unikanie noszenia obcisłych ubrań czy małych butów;
• unikanie diety bogatej w sól i tłuszcze pochodzenia zwierzęcego;
• chłodne okłady, które spowodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych (jako reakcja organizmu po zakończeniu zabiegu),

Przede wszystkim jednak należy postawić na leczenie choroby podstawowej, jeśli taka występuje u pacjenta.

Kolagen do picia Kolagen do picia w proszku to naturalny suplement diety o smaku porzeczkowym. Opatentowana formuła Peptiplus sprawia, że biodostępność w organizmie jest na bardzo wysokim poziomie. Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Ochałek K., Grądalski T., Postępowanie w profilaktyce i leczeniu zachowawczym obrzęku chłonnego – przegląd piśmiennictwa, Medycyna Paliatywna w Praktyce, 1/2017.
2. Macek P., Stanisławek A., Góźdź S., Obrzęk limfatyczny – przegląd literatury, Onkologia i Radioterapia, 4/2010.
3. Obrzęk limfatyczny, Wydawnictwo BSN-JOBST, Warszawa 2001.