Fitosterole (sterole roślinne) są strukturalnymi i funkcjonalnymi analogami cholesterolu, syntetyzowanymi wyłącznie przez rośliny. Wchodzą w skład roślinnych błon komórkowych, zmniejszając ich płynność (zwłaszcza powierzchniowej warstwy). Człowiek dostarcza do ustroju fitosterole drogą pokarmową. Mają one wiele wartościowych właściwości, które warto znać.
Fitosterole – co to są?
Fitosterole są II-rzędowymi alkoholami sterydowymi, których budowa opiera się na czteropierścieniowym rdzeniu steranu. Nazwą fitosterole określa się zarówno sterole, jak i stanole (nasycone formy steroli) oraz ich estry. Podobnie jak cholesterol, są związkami lipofilnymi. W komórkach roślinnych wchodzą w skład błon komórkowych, nadając im większą sztywność. Spośród ponad 40 zidentyfikowanych fitosteroli, różniących się pod względem budowy łańcucha bocznego, zdecydowanie najczęściej w przyrodzie występują β-sitosterol, kampesterol i stigmasterol.
Po spożyciu przez człowieka fitosterole są transportowane ze światła przewodu pokarmowego do enterocytów. Jednak samo ich wejście do wnętrza komórek błony śluzowej jelita nie jest jednoznaczne z ich przejściem do układu krążenia. Niepożądanym działaniem fitosteroli w ustroju człowieka jest zakłócanie absorpcji karotenoidów, likopenu i witaminy E, jednak zastosowanie dawki 1,6 g fitosteroli na dobę nie wpływa znacząco na obniżenie poziomu tych związków.
Fitosterole – źródła
Głównym źródłem fitosteroli w diecie człowieka są oleje roślinne, ziarna zbóż, orzechy, owoce i warzywa. Fitosterole występują także w tkankach zwierzęcych, aczkolwiek w nieznacznych ilościach w porównaniu z cholesterolem, a ich obecność jest konsekwencją spożywania roślin lub fitoplanktonu przez te organizmy. Obróbka termiczna prowadzona w wysokiej temperaturze np. podczas rafinacji chemicznej lub fizycznej prowadzi do zmniejszenia zawartości fitosteroli w oleju jadalnym. Dlatego lepszym wyborem są nierafinowane, tłoczone oleje na zimno.
Fitosterole – działanie
Fitosterole zarówno w formie wolnej, jak i zestryfikowanej, uznaje się za czynnik przeciwdziałający hipercholesterolemii. Zalecana dawka estrów fitosteroli, wywierająca efekt obniżający poziomu cholesterolu w surowicy krwi (nawet 10-15 %) to 1-3 g/dobę. Ponadto omawiane związki mogą przeciwdziałać nowotworom, miażdżycy oraz stanom zapalnym w organizmie. Sugeruje się, że wykazują działanie przeciwnowotworowe zwłaszcza w stosunku do raka żołądka, raka płuc, raka jajników oraz raka prostaty. Przeprowadzono badania, w których wykazano, że fitosterole przyczyniają się do stymulacji proliferacji limfocytów T, regulują produkcję cytokin i obniżają czucie bólu. Dodatkowo omawiane związki:
- hamują agregację płytek krwi (trombocytów);
- działają hepatoprotekcyjnie;
- działają antyoksydacyjnie, obniżając poziom wolnych rodników tlenowych w organizmie;
- poprawiają odporność.
Jednakże to obniżanie cholesterolu przez fitosterole zostało najlepiej poznane i opisanie, stanowiąc najbardziej wartościową właściwość tej grupy związków. Wykorzystuje się to nawet w medycynie.
Czy fitosterole mogą być szkodliwe?
Obróbka termiczna, np. gotowanie, smażenie i pieczenie żywności zawierającej fitosterole, może przyczyniać się do rozpadu i przemiany steroli roślinnych w związki niekorzystne dla zdrowia człowieka. Na podstawie obecnego stanu wiedzy nie ma żadnych zaleceń, aby unikać obróbki termicznej żywności zawierającej fitosterole, jednak należy mieć świadomość, że istnieją pewne przesłanki w tym kierunku.
Fitosterole – przeciwwskazania
Fitosterole znajdują się naturalnie w żywności, dlatego nie ma żadnych przeciwwskazań do ich spożywania w tej formie. Jednak produkty wzbogacone w sterole roślinne oraz suplementy diety zawierające je nie powinny być spożywane przez kobiety ciężarne i karmiące piersią, jak również przez dzieci do 5. roku życia, gdyż dla ich prawidłowego rozwoju niezbędny jest cholesterol.
Polecane produkty:
|
Olej z czarnuszki
Czarnuszka to wszechstronny, naturalny produkt o potwierdzonym, niezwykle szerokim działaniu. Wykazuje właściwości m.in. antyseptyczne, antywirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwalergiczne ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Półrolniczak Rubiś B., Rybczyńska M., Molekularne podstawy komplementacji diety fitosterolami w aspekcie zachorowalności i leczenia raka, Współczesna Onkologia, 10/2008.
- Kopeć A., Nowacka E., Piątkowska E., Leszczyńska T., Charakterystyka i prozdrowotne właściwości steroli roślinnych, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 3/2011.
- Szymańska R., Kruk J., Fitosterole – występowanie i znaczenie dla człowieka, Problemy Nauk Biologicznych, 2/2007.
- Włodarek D., Mechanizm działania fitosteroli w obniżaniu poziomu cholesterolu LDL we krwi, Roczniki PZH, 1/2007.
- Przysławski J., Stelmach M., Rola i znaczenie steroli roślinnych w żywieniu człowieka, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 1/2009.
